کد مطلب:3615 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

اقبال و ادبار نفس، يعني چه؟ حديث امام علي: ان للنفس اقبالاً و ادباراً چه مفهومي دارد؟

اقبال به معناي رو كردن و ادبار به معناي روي برگرداندن است.(راغب، مفردات.)

قلب انسان گاهي اوقات به معنويّات و عبادت روي ميكند و به اصطلاح حال عبادت دارد و گاهي به خاطر برخي عوامل نسبت به عبادت، حال خوبي ندارد. همه انسانها كم و بيش در زندگي خود اين حالتها را تجربه ميكنند. نكتهاي كه امام عليميفرمايد، اين است كه: ان للقلوب اقبالاً و ادباراً فاذا اقبلت فاحملوها علي النوافل و اذا ادبرت فاقتصروا بها علي الفرائض;(قصار، 312.) دلها را روي آوردن و نشاط، و پشت كردن و فراري است; پس آن گاه كه نشاط دارند، آن را بر انجام مستحبّات واداريد، و آن گاه كه پشت كرده بينشاط است، به انجام واجبات قناعت كنيد. اگر انسان به علت برخي عوامل، حال عبادت كردن را نداشته باشد و بخواهيد به طور تحميلي عبادت كند، ضررهايي در پي خواهد داشت كه اميرالمؤمنين در اين باره ميفرمايد: ان القلب اذا اكره عمي;(قصار، 193.) اگر دل را به اجبار به كاري واداري، كور ميگردد.

خداي متعال، عبادت فراوان نميخواهد، بلكه عبادت خوب و با كيفيّت ميخواهد و اگر قرار باشد به علت بيحال، كيفيّت عبادت پايين بيايد و مشكلاتي هم به دنبال داشته باشد كه انسان را از اصل دين و شيريني عبادت جدا كند، به يقين اين تحميل و اجبار دل، پسنديده نخواهد بود. سعدي در گلستان آورده است كه مسلماني، همسايه مسيحي تازه مسلمان شدهاش را به انجام مستحبات طاقت فرسا، دستور ميداد تا سرانجام مسيحي از اسلام پشيمان شد.

خداي متعال در سورة مزمّل به پيامبر9 ميفرمايد: إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَيَ مِن ثُلُثَيِ الَّيْلِ وَ نِصْفَهُو وَ ثُلُثَهُو وَ طَـآغفَةٌ مِّنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَ اللَّهُ يُقَدِّرُ الَّيْلَ وَ النَّهَارَ عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُواْ مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْءَانِ عَلِمَ أَن سَيَكُونُ مِنكُم مَّرْضَيَ وَ ءَاخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الاْ ئَرْضِ يَبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللَّهِ وَ ءَاخَرُونَ يُقَـَتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُواْ مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقِيمُواْ الصَّلَوَةَ وَ ءَاتُواْ الزَّكَوَةَ وَ أَقْرِضُواْ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَ مَا تُقَدِّمُواْ لاِ ئَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَ أَعْظَمَ أَجْرًا وَ اسْتَغْفِرُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمُ ;(مزمل،20) پروردگارت ميداند كه تو و گروهي از كساني كه با تو هستند، نزديك دو سوم از شب يا نصف يا ثلث آن را به پا ميخيزيد... اكنون آن مقدار از قرآن كه براي شما ميسّر است، تلاوت كنيد. او ميداند به زودي گروهي از شما بيمار ميشوند و گروهي ديگر، براي به دست آوردن فضل الهي ]و كسب روزي[ به سفر ميروند و گروهي ديگر در راه خدا جهاد ميكنند، پس آن مقدار كه بر شما ممكن است از آن تلاوت كنيد...

برخي مؤمنان همراه پيامبر9، شب را براي عبادت بيدار ميماندند و چون مقدار شب را دقيق نميتوانستند محاسبه كنند، مجبور بودند همه شب بيدار بمانند، خداي متعال به آنها تخفيف داده فرمود هر مقداري كه ميتوانيد قرآن قرائت كنيد.

در آيه، دليل ديگري براي تخفيف بيان شده كه خدا ميداند، گروهي بيمار و عدّهاي براي كسب روزي در سفر و گروهي، جهاد ميكنند و به طور طبيعي اين مسائل باعث ميشود كه عبادت شبانه را به مقداري كه قبلاً تعيين شده است، نتوانند انجام دهند; از اين رو، خداي متعال، برنامة عبادت شبانهشان را تخفيف داده ميفرمايد: هر مقداري كه ميتوانيد عبادت كنيد. رواياتي كه در ذيل آيه وارد شده ميفرمايند: ما تيسّر منه لكم فيه خشوع القلب و صفا السرّ; هر مقداري كه ميتوانيد با خشوع و حضور قلب و صفاي باطن انجام دهيد، بخوانيد.(علامه طباطبايي، تفسير الميزان، ج 20، ص 76 ـ 79، جامعه مدرسين ; آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، تفسير نمونه، ج 25، ص 192 ـ 199، دارالكتب الاسلامية.)

به خوبي روشن ميشود كه اگر در برخي موارد مانند سفر، مريضي... قلب انسان ادبار داشته، حال خوبي براي عبادت ندارد، نبايد تحميل كند حتماً بايد برنامههاي عبادي مانند گذشته انجام گيرد، بلكه، هر مقدار ميتوانيد با خشوع و حضور قلب انجام دهيد. مضمون روايات امام را از اين آيات نيز به نوعي ميتوان فهميد.